लोणी खाल्लं कोणी : हादग्याची गाणी
नणंदा भावजया दोघी जणी
घरात नव्हतं तिसरं कोणी
शिंकाळ्यातलं/शिंक्यावरचं लोणी
खाल्लं कोणी खाल्लं कोणी
तेच खाल्ल वहिनींनी वहिनींनी….
आता माझा दादा येईलग येईलग
दादाच्या मांडीवर बसीनग/बसेनग
दादा तुझी बायको चोरटी चोरटी
असू दे माझी चोरटी चोरटी
दे काठी लाबं पाठी विसल्या
गुलाबाई माहेरच्या गोष्टी
(अरुंधती कुळकर्णी यांचे सहकार्याने.)
श्रिकन्ता कमळाकन्ता : हादग्याची गाणी
श्रिकन्ता कमळाकन्ता अस कस झाल
अस कस वेड माझ्या कपाळि आल
वेडियाच्या बायकोने केल्या होत्या करन्ज्या
तिकडुन आला वेडा त्याने निरखुन पाहिले
होडि होडि म्हणुन त्याने पाण्यात सोडले
श्रिकन्ता कमळाकन्ता …
वेडियाच्या बायकोने केल्या होत्या शेवया
तिकडुन आला वेडा त्याने निरखुन पाहिले
अळ्या अळ्या म्हणुन त्याने टाकुन दिले .
श्रिकन्ता कमळाकन्ता …
वेडियाच्या बायकोने केले होते लाडु
तिकडुन आला वेडा त्याने निरखुन पाहिले
चेण्डू म्हणुन त्याने खेळाय्ला घेतले
श्रिकन्ता कमळाकन्ता …
वेडियाचि बायको झोपली होति पलन्गावर
तिकडुन आला वेडा त्याने निरखुन पाहिले
मेली मेली म्हणुन त्याने जाळुन टाकले
श्रिकन्ता कमळाकन्ता …
(केदार जाधव “मायबोलीकर” यांचे सहकार्याने.)
कमळे कमळे : हादग्याची गाणी
कमळे कमळे दिवा लाव
दिवा गेला वार्‍यानं
कमळीला नेलं चोरानं
चोराच्या हातातुन सुटली
बाजेखाली लपली
सासुबाईंनी देखली
मामांजीनी ठोकली…
(आश्विनी डोंगरे यांचे सहकार्याने.)
काळी चंद्रकळा : हादग्याची गाणी
काळी चंद्रकळा नेसु कशी?
गळ्यात हार घालू कशी?
ओटीवर मामांजी जाऊ कशी?
दमडिचं तेल आणु कशी?
दमडीचं तेल आणलं
सासुबाईंचं न्हाणं झालं
वन्सन्ची वेणी झाली
भावोजींची दाढी झाली
मामांजींची शेन्डी झाली
उरलेलं तेल झाकुन ठेवलं
लांडोरीचा पाय लागला
वेशीबाहेर ओघळ गेला
त्यात हत्ती वाहून गेला
सासुबाई सासुबाई अन्याय झाला
दुध्-भात जेवायला वाढा
माझं उष्ट तुम्हीच काढा.
(संकलन : आश्विनी डोंगरे)
भोंडला,हादगा आणि भुलाबाईची गाणी: महिलांच्या व्यथा. भाग-३
घरात म्हातारा बिमार झालाय. म्हणुन वैद्याला बोलावतांना त्याला फ़ी म्हणुन खुट्याची म्हैस देण्याचा वायदा करणे म्हणजे काय? नगदी फ़ीच का देवू नये? न देण्यायोग्य वस्तु देण्याची भाषा ही अप्रत्यक्षपणे उधार मागायची (गोड शब्दात) भाषा आहे. ती आजतागायत वापरात आहे.
वैदूदादा,वैदूदादा घरावरी चाल गा, चाल गा
बुढ्याचे मचले हाल गा, हाल गा
माही सासू म्हणते गा, म्हणते गा
तुले खुट्याची म्हैस देते गा, देते गा.
(संकलन : गंगाधर मुटे)
अवांतर : मचणे हा प्रमाण भाषेतील शब्द आहे का?
नसल्यास पर्यायी शब्द काय आहे?
भोंडला,हादगा आणि भुलाबाईची गाणी : महिलांच्या व्यथा. भाग-२
भुलाबाईचे गाणे हा तत्कालीन सामाजिक अविष्कारच असणार.
साहित्य हा समाजाचा आरसा असतो असे म्हणतात.
परंतू थोरा – मोठ्या कवी / लेखकांच्या साहित्यात ते वास्तव
प्रामाणिकपणे उतरलेले नसावे.
त्या काळात संतकवी देवास भजण्यात गुंग, त्यांचे बहूतांश काव्यवैभव/प्रतिभा देवाचे गुण गाण्यात खर्ची पडली असावी. कवी तर मुळातच कल्पना विलासात रमणारा प्राणी. त्यातही कवी हे पुरूषच. त्यामुळे महिलांचा कोंडमारा झाला असावा. आणि कदाचित त्यामुळेच अपरिहार्यपणे महिलांनी प्रस्थापित काव्याला फ़ाटा देवून स्वत:चे काव्यविश्व स्वत:च तयार केले असावे. पहाटे जात्यावर म्हटलेली गाणी असो वा बाळाला झोपवतांना म्हटलेली गाणी (अंगाईगीत?) असोत, ही त्यांची स्वरचित गाणीच आहेत. त्यामुळेच त्यांच्या या गाण्यात थोडाफ़ार यमक जुळवण्याचा भाग वगळला तर ज्याला आपण साहित्यीक दर्जा म्हणतो तो कुठेच आढळत नाही. आढळते ते निव्वळ वास्तव.
या गीतात आईच्या घराला सोन्याची पायरी आहे असे म्हटले आहे. Continue reading
आश्विनच्या भुलाया : महिलांच्या व्यथा. भाग-१
बालपणीच्या अशा फ़ारच कमी आठवणी असतात ज्या माणसाच्या आयुष्यभर सावलीसारख्या सोबत-सोबत चालतात. जीवनाला कितीही रंग बदलू देत, आचार-विचारांच्या संरचनेत कितीही बदल झालेत तरीही त्या आठवणी मात्र वास्तवाचे कायम स्मरण करून देत असतात. एका अर्थाने ह्या आठवणी माणसाला “डोळस दृष्टी” प्राप्त करून देत असतात. आज महिला दिनाच्या निमित्ताने झालेली अशीच एक आठवण.
माझ्या बालपणीच्या (1970-75) काळात मनोरंजनाची साधने एकतर विकसित झाली नव्हती किंवा ग्रामिण भागापर्यंत पोचलेली नव्हती. दिसलाच तर एकट-दुकट रेडियो दिसायचा.दळवळणाची साधने म्हणजे सायकल (फ़क्त पुरूषांसाठी. स्त्रीला सायकलवर बसवणे लाजिरवाणे वाटायचे आणि चेष्टेचा विषय ठरायचे) किंवा रेंगीबैल. (छकडा,दमनी वगैरे) ईलेक्ट्रीक,टेलिफ़ोन गावात पोचायची होती. अर्थात ग्रामिण स्त्री-जनजीवनाचा बाह्य जगाशी फ़ारसा संबंध येत नव्हता. त्यामुळेच महिलाप्रधान सण जिव्हाळ्याने साजरे केले जात असावेत.
Continue reading
