जात्यावरची गाणी
झपाट्याने काळ पालटला आणि जातं, पाटा व वरूटा काळाच्या पडद्या आड गेला. डिझेल-विद्युतवर चालणारी चक्की,पीठ गिरणी आली आणि जात्यावर दळणाची गरजच संपून गेली.
तसा तो काळ फ़ार जुना नाही. अगदी १९८० पर्यंत ग्रामीण भागात दळणासाठी ’जाते’ हेच प्रमुख साधन होते. महिलांच्या कष्टात भर घालणारे पण त्यानिमित्ताने दळतांना ओव्या गाऊन आपल्या मनातल्या भावनांना मोकळी वाट करून देणारे.
जात्यावरच्या गाण्यांना साहित्यिकमूल्य नसेलही पण एक गोष्ट आपण लक्षात घ्यायला हवी ती ही की,
फ़िरत्या जात्याला स्वत:ची अशी एक लय आणि नाद असतो, त्यामुळे कोणतेही गाणे, कोणत्याही चालीत म्हणत दळण दळणे शक्यच नाही. त्यासाठी ठराविक ठेका पकडणारेच शब्दच लागतात. ठराविक घाटणीचेच गीत हवे असते. अशी गीते कवी किंवा गीतकारांनी लिहिली नाहीत म्हणून आमच्या मायमाऊल्या त्यासाठी थांबल्या नाहीत.
कवी, गीतकार आणि संगीतकाराची भूमिका त्यांनीच चोख पार पाडली आणि ……
आणि घराघरात आकारास आले जात्यावरचे गाणे.
काही येथे दिली आहेत, बाकी यथावकाश देण्याचा प्रयत्न आहेच.
१) मायबापानं देल्ल्या लेकी,
वाटच्या गोसायाले
नित पलंग बसायाले
२) मायबापानं देल्ल्या लेकी,
नाही पाहिली जागाजुगा
लेक लोटली चंद्रभागा
३) मायबापानं देल्ल्या लेकी,
नाही पाहिले घरदार
वर पाहिला सुंदर
४) आली दिवाळी दसरा,
मी माहेरा जाईन
बंधु-भावाले ओवाळीन
५) माझं जातं पाटा आहे,
जन्माचा इसरा
मला भेटला भाग्यवंत सासरा
(संकलन : गंगाधर मुटे)
…………………………………..
रानमोगरा 